Sytuacja prawna konsumenta w świetle nowej instytucji niezgodności towaru z umową

W dotychczasowym stanie prawnym występowała wyłącznie instytucja rękojmi, wprowadzona przepisami Kodeksu cywilnego i stosowana zarówno w obrocie konsumenckim, jak i w obrocie pozakonsumenckim. Kodeks cywilny w poszczególnych przypadkach nadawał więcej przywilejów kupującym-konsumentom, aniżeli kupującym pozbawionym statusu konsumenta.

Ustawodawca dążąc do jeszcze większego uprzywilejowania sytuacji prawnej konsumentów wprowadził do porządku prawnego instytucję niezgodności towaru z umową, która zastąpiła instytucję rękojmi za wady fizyczne oraz prawne rzeczy. Do umów zobowiązujących do przeniesienia własności towaru (rzeczy) zawartych po dniu 31.12.2022 r., w których stroną umowy jest konsument stosuje się wyłącznie instytucję niezgodności towaru z umową, która została uregulowana w ustawie z dnia 30.05.2014 r. o Prawach Konsumenta. Zatem od dnia 01.01.2023 r., w ramach obrotu konsumenckiego nie stosuje się w ogóle przepisów Kodeksu cywilnego, a więc instytucji rękojmi.

Dla potrzeby rozróżnienia, kiedy będziemy stosować instytucję niezgodności towaru z umową należy przywołać definicję konsumenta: ,,Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową”. Konsumentem również będzie tzw. przedsiębiorca na prawach konsumenta, a więc osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, zarejestrowana w CEIDG, która zawiera umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, ale z treści tej umowy wynika, że nie ma ona dla tej osoby charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej.

Przykład:

Osoba prowadząca piekarnię w formie jednoosobowej działalności kupiła drzwi wejściowe do swojego lokalu.
W ramach zakupu poprosiła sprzedawcę o wystawienie faktury na swoją firmę. Wskazany zakup nie jest związany z działalnością zawodową tej osoby – jej specjalizacją czy branżą. Kupujący w tym przypadku będzie posiadał status konsumenta i będzie mógł korzystać z uprawnień dotyczących niezgodności towaru z umową (przepisy ustawy o Prawach Konsumenta). Statusu takiego nie posiadałby, gdyby zakup obejmował piec chlebowy, albowiem umowa taka posiadałby dla takiego przedsiębiorcy charakter zawodowy. W tym miejscu wspomnieć należy, iż jednym z czynników decydującym o zawodowym charakterze danej umowy będzie kod PKD ujawniony w rejestrze CEIDG kupującego.

Jeżeli zaś chodzi o obrót pozakonsumencki, to niezmiennie stosujemy przepisy Kodeksu cywilnego (k.c.) o rękojmi z tym zastrzeżeniem, że obecnie przepisy nie wyodrębniają dwóch rodzajów wad rzeczy: fizycznej i prawnej. Od 01.01.2023 r. każda wada jest wadą fizyczną. Z wadą prawną rzeczy będzie mieli wyłącznie do czynienia, gdy rzecz będzie stanowić własność osoby trzeciej, będzie obciążona prawem osoby trzeciej albo ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynikać będzie z decyzji lub orzeczenia właściwego organu (art. 556³ k.c.).

Poniżej przedstawiam najważniejsze zmiany, jakie dotyczą sytuacji prawnej osób posiadających status konsumenta w ramach zawieranych umów sprzedaży, umów dostawy oraz umów o dzieło będące towarem (rzeczą ruchomą):

1. Wydłużony okres domniemania braku zgodności towaru z umową

Od 01.01.2023 r. konsument korzysta z domniemania braku zgodności towaru z umową, który ujawnił się przed upływem dwóch lat od chwili dostarczenia towaru. Domniemanie te zakłada, że określona niezgodność towaru z umową ujawniona w terminie dwóch lat, istniała już w chwili jego dostarczenia. W tym wypadku to na sprzedawcy będzie ciążył obowiązek wykazania, że ujawniona niezgodność towaru powstała z winy kupującego, np. poprzez niezgodne z instrukcją użytkowanie lub przeznaczenie towaru do celu, do którego zwyczajowo nie jest on używany ze względu na jego rodzaj i właściwości.

Do umów zawartych przed dniem 01.01.2023 r. konsument korzystał z domniemania istnienia wady w przypadku stwierdzenia wady przed upływem roku od dnia jej wydania.

2. Uszczegółowienie przesłanek niezgodności towaru z umową

Ustawodawca wprowadzając do porządku prawnego instytucję niezgodności towaru z umową dokonał jednocześnie doprecyzowania definicji wskazującej, kiedy towar będzie zgodny z umową:

,,Towar jest zgodny z umową, jeżeli zgodne z umową pozostają w szczególności jego:

• opis, rodzaj, ilość, jakość, kompletność i funkcjonalność, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również kompatybilność, interoperacyjność i dostępność aktualizacji;
• przydatność do szczególnego celu, do którego jest potrzebny konsumentowi,
  o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w chwili zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował;

Ponadto towar, aby został uznany za zgodny z umową, musi:

• nadawać się do celów, do których zazwyczaj używa się towaru tego rodzaju,
  z uwzględnieniem obowiązujących przepisów prawa, norm technicznych lub dobrych praktyk;
• występować w takiej ilości i mieć takie cechy, w tym trwałość i bezpieczeństwo, a w odniesieniu do towarów z elementami cyfrowymi – również funkcjonalność i kompatybilność, jakie są typowe dla towaru tego rodzaju i których konsument może rozsądnie oczekiwać, biorąc pod uwagę charakter towaru oraz publiczne zapewnienie złożone przez przedsiębiorcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w ich imieniu,
• być dostarczany z opakowaniem, akcesoriami i instrukcjami, których dostarczenia konsument może rozsądnie oczekiwać;
• być takiej samej jakości jak próbka lub wzór, które przedsiębiorca udostępnił konsumentowi przed zawarciem umowy, i odpowiadać opisowi takiej próbki lub takiego wzoru.

Sprzedawca będzie ponosił również odpowiedzialność za brak zgodności towaru z umową wynikający
z niewłaściwego zamontowania towaru, jeżeli:

• zostało ono przeprowadzone przez przedsiębiorcę lub na jego odpowiedzialność;
• niewłaściwe zamontowanie przeprowadzone przez konsumenta wynikało z błędów
  w instrukcji dostarczonej przez przedsiębiorcę.

Przed wprowadzeniem instytucji niezgodności towaru z umową, przepisy Kodeksu cywilnego definiowały niezgodność sprzedanej rzeczy z umową (wadę fizyczną) mniej precyzyjnie, za pomocą katalogu, który został przedstawiony w treści poprzedniego artykułu: rękojmia za wady rzeczy sprzedanej z pozycji sprzedawcy oraz kupującego

3. Hierarchia środków ochrony konsumenta w zakresie roszczeń z tytułu niezgodności towaru z umową:

W obecnym stanie prawnym konsument w ramach pierwotnie zgłoszonego roszczenia z tytułu niezgodności towaru z umową będzie mógł dochodzić wyłącznie naprawy albo wymiany towaru na wolny od wad. Ponadto przedsiębiorca (sprzedawca) będzie mógł dokonać wymiany towaru na nowy, gdy konsument zażąda naprawy lub będzie mógł dokonać naprawy, gdy konsument zażąda wymiany, jeżeli doprowadzenie do zgodności towaru z umową w sposób wybrany przez konsumenta jest niemożliwe albo wymagałoby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy. Jeżeli naprawa i wymiana są niemożliwe lub wymagałyby nadmiernych kosztów dla przedsiębiorcy, może on odmówić doprowadzenia towaru do zgodności z umową.

Z innych uprawnień konsument będzie mógł skorzystać, jeżeli brak zgodności towaru z umową będzie na tyle istotny, że konieczne będzie skorzystanie z pełnego zakresu roszczeń (obniżenia ceny / odstąpienia od umowy) lub gdy przedsiębiorca odmówi naprawy lub wymiany towaru, działania te okażą się nieskuteczne, bądź gdy z oświadczenia przedsiębiorcy lub okoliczności wyraźnie wynikać będzie, że nie doprowadzi on do sytuacji,
w której towar w rozsądnym czasie lub bez nadmiernych niedogodności dla konsumenta stanie się zgodny z umową. Przypomnieć należy, iż przed wprowadzeniem instytucji niezgodności towaru z umową, konsument, który korzystał z uprawnień z tytułu rękojmi, posiadał od początku prawo wyboru dowolnego środka ochrony, np. mógł od razu żądać obniżenia ceny nabytej rzeczy lub odstąpić od umowy z powodu jej wady. Jeżeli przedsiębiorca nie zaoferował niezwłocznie w ramach swojego ,,kontruprawnienia” innego sposobu rozpatrzenia reklamacji, wówczas był zobowiązany uczynić to w sposób zażądany przez konsumenta. Przedstawiona procedura obowiązywała w ramach umów zawartych do 31.12.2022 r.

4. Brak możliwości modyfikacji odpowiedzialności z tytułu niezgodności towaru
   z umową przy transakcjach rzeczy używanych

Ustawodawca w przypadku instytucji niezgodności towaru z umową nie przewidział możliwości skrócenia odpowiedzialności sprzedawcy w przypadku transakcji, których przedmiotem byłaby rzecz używana. Zarówno przy przeniesieniu własności rzeczy nowej oraz rzeczy używanej, konsumenta będzie obowiązywał dwuletni termin na zgłoszenie niezgodności towaru z umową, począwszy od dnia dostarczenia rzeczy.

W ramach umów zawartych przed 01.01.2023 r., sprzedawca mógł w umowie z konsumentem ograniczyć swoją odpowiedzialność z tytułu rękojmi do jednego roku od dnia wydania rzeczy używanej.

5. Uprawnienie do odstąpienia od umowy w zakresie towaru będącego zgodnego z umową

Jeżeli brak zgodności z umową dotyczyć będzie jedynie niektórych towarów dostarczonych na podstawie umowy, konsument będzie mógł odstąpić od umowy jedynie w odniesieniu do tych towarów, a także w odniesieniu do innych towarów nabytych przez konsumenta wraz z towarami niezgodnymi z umową, jeżeli nie można rozsądnie oczekiwać, aby konsument zgodził się zatrzymać wyłącznie towary zgodne z umową.

Tytułem przykładu należy podać kupno stelażu łóżka wraz z materacem dopasowanym do jego wymiarów. Gdy konsument będzie uprawniony do odstąpienia od umowy ze względu na niezgodność stelażu z umową, to wówczas będzie mógł również odstąpić od umowy sprzedaży materaca, który był funkcjonalnie związany ze stelażem łóżka.

W ramach umów zawartych przed 01.01.2023 r. w sytuacji, gdy spośród rzeczy sprzedanych tylko niektóre były wadliwe i dały się odłączyć od rzeczy wolnych od wad, bez szkody dla obu stron umowy, uprawnienie kupującego do odstąpienia od umowy ograniczało się wyłącznie do rzeczy wadliwych.

6. Wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu niezgodności towaru z umową

Przedsiębiorca nie będzie ponosił odpowiedzialności za brak zgodności towaru z umową, jeżeli najpóźniej
w chwili zawarcia umowy, poinformuje konsumenta, że konkretna cecha towaru odbiega od wymogów zgodności z umową, a konsument wyraźnie i odrębnie zaakceptuje brak konkretnej cechy towaru, np. konsument przed zawarciem umowy został poinformowany przez sprzedawcę, że towar nie zawiera opakowania oraz instrukcji, a konsument zaakceptował ten brak, składając w tym przedmiocie pisemne oświadczenie.

Przed nowelizacją przepisów sprzedawca, aby móc być zwolniony z odpowiedzialności z tytułu rękojmi musiał poinformować kupującego o wadzie w chwili zawarcia umowy. Obecnie oprócz poinformowania konsumenta o danej niezgodności towaru z umową, sprzedawca musi dysponować na tę okoliczność dowodem świadczącym o akceptacji tej niezgodności przez konsumenta.

7. Termin do ujawnienia niezgodności towaru z umową oraz termin przedawnienia roszczeń

W przypadku umów zawartych po dniu 31.12.2022 r. niezgodność towaru z umową musi zostać ujawniona
w ciągu dwóch lat od chwili jego dostarczenia, żeby móc przypisać za to odpowiedzialność sprzedawcy. Wyjątek: termin przydatności towaru do użycia, określony przez sprzedawcę, jego poprzedników prawnych lub osoby działające w jego imieniu, jest dłuższy.

W ciągu sześciu lat od ujawnienia niezgodności towaru z umową konsument uprawniony jest do wyegzekwowania od sprzedawcy roszczenia z tytułu niezgodności towaru z umową, a więc: a) żądania naprawy towaru; b) żądania wymiany towaru na nowy; c) żądania obniżenia ceny; d) odstąpienia od umowy, czego skutkiem jest zwrot zapłaconej ceny. Po wskazanym terminie roszczenie konsumenta ulegnie przedawnieniu.

W ramach umów zawartych do dnia 31.12.2022 r. wada musiała zostać stwierdzona w ciągu dwóch lat od dnia wydania rzeczy, a konsument miał jedynie jeden rok, licząc od dnia stwierdzenia wady, na skuteczne wyegzekwowanie od sprzedawcy jednego z roszczeń przysługujących mu z tytułu rękojmi.

Konkludując, instytucja niezgodności towaru z umową wzmocniła pozycję konsumenta, nadając mu większe uprawnienia w zakresie roszczeń możliwych do zgłoszenia przeciwko przedsiębiorcy. Na pierwszy rzut oka, różnice między obiema instytucjami mogą wydawać się nieznaczne, natomiast w kontekście prowadzenia sporu na drodze sądowej, opisane odrębności mogą zadecydować o finalnym wyniku procesu.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1360 z późn. zm.);
• Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o Prawach Konsumenta (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 287 z późn. zm.);
• Ustawa z dnia 4 listopada 2022 r. o zmianie ustawy o prawach konsumenta, ustawy
  – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. 2022 poz. 2337).