Rękojmia za wady rzeczy sprzedanej z pozycji sprzedawcy oraz kupującego

Klienci Kancelarii często dziwią się, że zawierając w roli sprzedawcy umowę sprzedaży rzeczy ruchomych, np. samochodu, odpowiadają za jego wady fizyczne lub prawne, o których istnieniu nie mieli pojęcia. Problem ten pojawia się najczęściej przy sprzedaży rzeczy używanych, w dodatku rzeczy, które miały więcej niż jednego właściciela. W takim wypadku, zazwyczaj zadaniem wręcz niemożliwym jest znajomość stanu jakości przedmiotu sprzedaży, w tym wszystkich jego komponentów/podzespołów. Na przykładzie sprzedaży używanego samochodu należy zauważyć, iż nierzadko zdarza się, że sam sprzedawca nie posiada fachowej wiedzy umożliwiającej mu zbadanie przedmiotu sprzedaży jeszcze przed zawarciem umowy, tak aby wadliwe elementy pojazdu uprzednio naprawić czy wymienić na nowe lub powiadomić o wszystkich ewentualnych usterkach czy wadach kupującego, aby znany był mu stan nabywanego pojazdu.

W rzeczywistości, dochodzi do sytuacji, gdy do sprzedawcy – w niedługim czasie po zawarciu umowy – zwraca się kupujący, zgłaszając, iż samochód jest niezdatny do jazdy, występują jakieś uszkodzenia, o których kupujący nie wiedział lub nie był o nich powiadomiony przez sprzedawcę, nadto nie mógł sam ich dostrzec w chwili kupna pojazdu. W takich przypadkach kupujący najczęściej korzystają z uprawnień, jakie przyznaje im instytucja rękojmi, uregulowana w Kodeks cywilnym (k.c.), w przepisach art. 556-576. Zgodnie z treścią przepisu art. 556 k.c.: ,,Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną (rękojmia)”. Obronę jaką zazwyczaj przyjmują sprzedawcy, jest tłumaczenie, iż oni sami nie wiedzieli, że zgłoszona wada występowała w samochodzie i tym samym twierdzą, że brak jest w tym ich winy, wskutek czego ich odpowiedzialność jest wyłączona.

Przedstawiona linia obrony sprzedawcy będzie jednak z góry skazana na niepowodzenie, gdyż instytucja rękojmi, na którą może powołać się każdy kupujący (przy założeniu braku umownego wyłączenia tego uprawnienia), oparta jest na zasadzie ryzyka sprzedawcy. Odpowiedzialność sprzedawcy ma charaktery absolutny oraz obiektywny, tzn. jest niezależna od winy sprzedawcy czy też osoby, którą się posłużył przy sprzedaży. Nie wyłącza jego odpowiedzialności brak wiedzy czy też świadomości o tym, że przedmiot sprzedaży był obarczony wadą zgłoszoną przez kupującego.

Z rękojmi mogą skorzystać kupujący wtedy, gdy nabyta rzecz (nowa lub używana) obarczona jest wadą fizyczną lub prawną. Definicje obu tych wad zostały zawarte są w przepisach Kodeksu cywilnego:

Art. 5561 [Wada fizyczna rzeczy]:

§ 1. Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:

1. Nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
2. Nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
3. Nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
4. Została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.

Art. 5563 [Zakres odpowiedzialności sprzedawcy]:

Sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana stanowi własność osoby trzeciej albo jeżeli jest obciążona prawem osoby trzeciej, a także jeżeli ograniczenie w korzystaniu lub rozporządzaniu rzeczą wynika z decyzji lub orzeczenia właściwego organu; w razie sprzedaży prawa sprzedawca jest odpowiedzialny także za istnienie prawa (wada prawna rzeczy).

Do skutecznego skorzystania przez kupującego z uprawnień z rękojmi niezbędnym jest spełnienie poniższych warunków:

wykazanie, że rzecz jest obciążona wadą fizyczną;

wykazanie, że wada istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego (najczęściej będzie to chwila wydania rzeczy) lub wykazanie powstania wady z przyczyny tkwiącej w rzeczy sprzedanej w tej samej chwili;

wykazanie, że rzecz jest obciążona wadą fizyczną (stwierdzenie wady) musi zostać dokonane przed upływem 2 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu (przy założeniu braku modyfikacji terminu w umowie);

Spełnienie powyższych warunków otwiera kupującego drogę do zgłoszenia jednego z roszczeń przysługujących mu w ramach instytucji rękojmi, tj.:

roszczenie o usunięcie wady lub wymiany rzeczy sprzedanej na wolną od wad;

roszczenie o obniżenie ceny z powodu wady rzeczy sprzedanej;

odstąpienie od umowy, jeżeli rzecz sprzedana obarczona jest wadą istotną.

Roszczenia z tytułu rękojmi przedawniają się z upływem roku, licząc od dnia stwierdzenia wady (stwierdzenie wady winno zostać dokonane przez upływem 2 lat od dnia wydania rzeczy kupującemu). W przypadku, gdy kupującym jest konsument bieg terminu przedawnienia nie może zakończyć się przed upływem dwóch lat od dnia wydania rzeczy (art. 568 § 2 k.c.).

W ramach pierwszego z wymienionych warunków zaznaczyć należy, iż stwierdzenia wady może dokonać sam kupujący, niemniej jednak warto skorzystać z pomocy prywatnego rzeczoznawcy. Zalecam wykazanie wady za pomocą prywatnej ekspertyzy, w szczególności, gdy wymagana jest do tego specjalistyczna wiedza techniczna, której może nie posiadać sam kupujący, wskutek czego może to się spotkać z zakwestionowaniem przez stronę przeciwną.

W ramach drugiego z warunków zwracam uwagę na uprzywilejowaną pozycję konsumenta zamierzającego skorzystać z uprawnień z rękojmi. Zgodnie, bowiem z przepisem art. 5562 k.c.: ,,Jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzona przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa na kupującego”. Konstrukcja tego przepisu tworzy domniemanie prawne, które zwalnia konsumenta ze spełnienia drugiego z wyżej wymienionych warunków. Wystarczy wyłącznie, aby konsument stwierdził wadę fizyczną przed upływem roku od dnia wydania mu rzeczy. W takim przypadku należy przyjąć za udowodnione, że wada fizyczna istniała w chwili wydania rzeczy konsumentowi, wówczas to na sprzedawcy będzie ciążył ciężar udowodnienia, że w chwili wydania rzecz nie była obarczona wadą. Sprzedawca będzie mógł wzruszyć powyższe domniemanie wykazując, że wada powstała w terminie późniejszym (po wydaniu rzeczy), a za jej powstanie odpowiada wyłącznie kupujący, np. poprzez nieprawidłowe korzystanie z rzeczy. Obalenie omawianego domniemania możliwe byłoby również przy udowodnieniu przez sprzedawcę, że wada jest skutkiem normalnego zużycia rzeczy, w okresie pomiędzy nabyciem, a stwierdzeniem wady przez kupującego. Niniejszy przykład, w szczególności dotyczy rzeczy, których używanie polega na eksploatacji mechanicznej.

Przy spełnieniu powyższych warunków, w tym zachowaniu ustawowych terminów, sprzedawca będzie ponosił odpowiedzialność z tytułu rękojmi, nawet jeśli brak było jego winy.

Obiektywny oraz absolutny charakter odpowiedzialności sprzedawcy można zmodyfikować

w treści zawartej umowy, nawet tak dalece, że rękojmie można wyłączyć, przy umowach, gdzie stronami są przedsiębiorcy bądź, gdy po żadnej ze stron stosunku umownego sprzedaży nie występują przedsiębiorcy. Niemniej jednak, należy pamiętać, iż umowne wyłącznie uprawnień z rękojmi nie znajdzie zastosowania do przypadku, gdy sprzedawca podstępnie zataił wadę przed kupującym.

Poza tym, istnieją metody kodeksowe umożliwiające w niektórych sytuacjach wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy z rękojmi. Przykładem takim jest powiadomienie przez sprzedawcę o określonych wadach kupującego przed zawarciem umowy lub opisanie ich w samej treści umowy. Do wyłączenia odpowiedzialności sprzedawcy może również dojść, gdy wada sprzedanej rzeczy, pomimo braku powiadomienia kupującego, jest wadą jawną, na pierwszy rzut oka dostrzegalną, którą każdy bez problemu winien zauważyć.

Przy transakcjach z kupującym-konsumentem modyfikacje odpowiedzialności sprzedawcy są znacznie bardziej ograniczone. Zakazane jest całkowite wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy. Regulacje kodeksowe przyznają jednak możliwość skrócenia tej odpowiedzialności z terminu 2-letniego na termin roczny.

Przy omawianym zagadnieniu należałoby wspomnieć, iż katalog uprawnień kupującego, który przyznaje mu rękojmia jest katalogiem niezależnym oraz odrębnym od uprawnień przysługujących kupującym z tytułu gwarancji. Gwarancją najczęściej objęte są rzeczy nowe, a rzadko kiedy rzeczy używane. Zakres uprawnień kupującego najczęściej wynika z oświadczenia gwarancyjnego, którego autorem zazwyczaj jest sam sprzedawca. Niemniej jednak, szerzej o instytucji gwarancji, w szczególności jej źródle oraz przysługującym na jej tle uprawnieniom kupującym, wspomnę w kolejnych artykułach.

Reasumując, przy umowach sprzedaży rzeczy ruchomych, w szczególności używanych, sprzedawca winien przewidzieć naprzód możliwe ryzyka związane z jego absolutną oraz obiektywną odpowiedzialnością, w ramach instytucji rękojmi. Zazwyczaj charakter przedmiotu sprzedaży winien determinować u sprzedawcy wolę sporządzenia umowy w sposób, który nieco bardziej zrówna jego pozycję, z uprzywilejowaną pozycją kupującego. To, bowiem zawarta między stronami umowa może stać się głównym źródłem ewentualnej modyfikacji odpowiedzialności sprzedawcy.

Na koniec dodam, iż niewinny oraz nieświadomy sprzedawca, do którego zwraca się kupujący

z uzasadnionymi roszczeniami z tytułu rękojmi nie jest zawsze w beznadziejnej sytuacji.

Jeżeli, takiemu sprzedawcy nie uda się obronić od zarzutów kupującego i z tego tytułu poniesie koszty, to wówczas będzie mógł żądać naprawienia poniesionej szkody od tego z poprzednich sprzedawców, wskutek którego działania lub zaniechania rzecz stała się wadliwa.